Долгата историја зад кусиот брег на Босна и Херцеговина

Уште од самата појава на државите, пристапот до морето бил од огромно значење. И денес, за државата пристапот до морето е од витално значење, пред сè за економскиот просперитет на земјата, националната безбедност, достапноста на ресурсите и целокупната благосостојба.

Oд безмалку 200 независни држави во светот денес, вкупно 44 немаат излез на море, а две од тие 44 држави, не само што немаат излез на море, туку и нивните соседни држави, немаат излез на море. Тоа се Узбекистан и Лихтенштајн.

Најголема држава по територија која не излегува на море е државата Казахстан (2,7 милиони км²) додека најмалата, се разбира е Ватикан. Етиопијa, пак, со своите 120 милиони жители, е најбројна земја без излез на море.

Канада е држава со најдолг морски брег – неверојатни 202,080 километри. Монако, од друга страна, „едвај“ излегува на море – должината на брегот на Монако изнесува само 5,6 километри. Од земјите во регионот, Грција има брег долг 13,676 километри, Хрватска има морски брег во должина од 5,835 километри. Токму хрватскиот брег е испрекинат со вториот најкус морски брег на светот, а тоа е излезот на море на Босна и Херцеговина, со вкупна должина од 20 километри. Затоа, на прв поглед, делува како Босна и Херцеговина како воопшто да не го допира Јадранското море, и како целосно да е затворена од соседната Хрватска. Но, позади тој мал, но значаен допир на морето, има прилично долга и интересна историја, далеку пред Босна и Херцеговина воопшто да постои како држава.

Со Договорот од Карловци од 1699 година, конечно се става точка на таканаречената Голема турска војна: низата воени судири во периодот од 1683 до 1699 година, помеѓу Светата лига (Светото Римско Царство, Полска-Литванија, Венеција, Хабсбуршка Унгарија и Русија) од една страна, и Отоманската империја од друга страна. Поразена, Отоманската империја отстапува делови од својата територија, а меѓу територијалните загуби се вбројува и внатрешна Далмација, која потпаѓа под власт на Венеција.  

Во тоа време, Дубровник (Рагуза) е независна град-држава, која по договорот од Карловци се наоѓа во ситуација да дели граница со својот огромен ривал Венеција. Сфаќајќи ја опасноста од брзата експанзија на нивниот непријател, дубровничкото раководство одлучува дел од својата територија, да го отстапи на Отоманската империја, а со тоа да создаде „санитарен кордон“, помеѓу Дубровник и Венеција, сметајќи на тоа дека Венеција нема да се осмели копнено да премине преку отоманска територија за да го нападне Дубровник. На тој начин, Дубровник и „подарува“ тесен коридор на Отоманската империја, преку тогашниот рибарски град Неум и неговата околина, во должина од само 20 километри.

Ваквиот кордон ќе остане во функција и дел на Отоманското царство дури и по падот на Дубровник под власт на Франција со освојувањата на Наполеон Бонапарта (1804 година), па и по Берлинскиот конгрес (1878 година), кога Босна-Херцеговина е доделена на Австро-Унгарија. Истите територијални мерки ќе бидат задржани и по Втората светска војна, кога Босна и Херцеговина ќе биде етаблирана како една од 6те конститутивни републики на СФР Југославија. По распадот на Југославија и Балканските војни, коридорот кај Неум прерасна во интернационална граница на политички фрагментиран брег на Јадранското море, сè до изградбата на Пељешкиот мост, преку кој непречено се одвива сообраќајот меѓу Дубровник и останатиот дел од Далмација, односно Република Хрватска.

Литература:

Автор: доц. д-р Горан Китевски